همه چیز در مورد مدیاهای مختلف آکواریومی

دنیای اطلاعات: مدیاهای آکواریومی برای تولید باکتریهای مفیدی مثل باکتریهای ازت خوار در محیط آکواریوم بکار میروند و بسیار برای آکواریوم و ماهی ها مفید می بانشد. با باکتری سازی، آب بصورت بیولوژیک تصفیه و پالایش می شود و گازهای زیان آور محلول در آب مثل ازت و نیترات و نیتریت و متان تعدیل و ترکیب و در حد متعادل در می آیند. سرامیک ها دارای خلل و فرج های بسیار ریزی هست که محیط بسیار مناسبی برای رشد باکتری ها ایجاد میکند. باکتریها در این سوراخهای ریز قرار میگیرند و شروع به ساخت کلونی میکنند. معمولا یک هفته طول میکشد تا کلونی باکتری‎ها ساخته بشود. این باکتریها مواد محلول در آب رو به مواد نیتروژن دار مناسب تبدیل میکنند که هم برای گیاهان خیلی مفیده و هم برای ماهی ها. نقش اصلی این باکتری ها بالا بردن سطح اکسیژن محلول در آب و از بین بردن بعضی ویروسها و پارازیتها و کمک به کارکرد بهتر فیلترهاست.
در ادامه به برسی تفصیلی مدیاهای مختلف آکواریوم می پردازیم.

سیپورکس (سیپوراکس)

سیپورکس که نام آن از حرف های آغاز واژه های Silic Pore Expansion گرفته شده، گونه ای از بتن گازی می باشد که خیلی سبک و خیلی مقاومتر از بتن معمولی هستش و به همین دلیل در صنعت ساختمان سازی بسیار حائز اهمیت میباشد.
سیپروکس به خاطر تراکم و منافذ بسیاری که دارد و همچنین قابلیت بالا در تولید باکتری های مفید در فیلتراسیون آکواریوم های زینتی نیز کاربرد دارد و از این رو به عنوان یکی از بهترین انواع سرامیک جایگاه ویژه ای در بین انواع مدیا نیز به خود اختصاص داده است.
سیپورکس مواد فیلتر بیولوژیکی هست که ظاهری شبیه به سرامیک دارد اما سطح تولید باکتری آن تقریبا ۳۴ برابر سرامیک می باشد. هر ۱ لیتر از سیپوراکس برای اکوایومی۲۰۰ لیتری کفایت میکند.
اما اگر جای کافی دارید از استفاده بیشتر خودداری نکنید.
پس کارایی این نوع مدیا بسیار بالاست و برای کسانی که در کمترین جا میخوان بیشترین بازدهی رو داشته باشن توصیه میشه به جای استفاده از سرامیک از سیپورکس استفاده کنند.

سرامیک

این مواد چیزی نیستند جز سطوحی با تخلخل (حفره های میکروسکوپی) بسیار زیاد، که به محلی برای استقرار و تکثیر باکتری های ازتخوار تبدیل میشند. که این باکتری ها در آن شروع به ساخت و تشکیل کلنی میکنند.
یه توضیح ساده ای هم راجه به ازت بگم، ازت درواقع نام دیگر نیتروژن است. نیتروژن یکی از اتم های آمونیاک ( NH3) که ماده دفعی بیشتر ماهیان است، که توسط باکتری های ازت خوار به نیتریت (NO2) و سپس به نیترات (NO3) که اینهاهم در خود نیتروژن دارند، تبدیل می شود.
طبیعتا هرچه سرامیک مرغوب تر باشه سطح مؤثر بالاتری برای قرارگیری باکتری ها خواهد داشت و عمل تصفیه بیولوژیک (خنثی کردن آمونیاک و نیتریت) با ثبات و اطمینان بیشتری انجام خواهد شد. و حفره های زیاد آنها دیرتر توسط مواد زائد پر می شود.پس شاید یکی از دلایل اختلاف قیمت برند های معتبر با نوع فله ای سرامیک این باشد.
با باکتری سازی، آب بصورت بیولوژیک تصفیه و پالایش می شود و مقدار مواد سمی نیتروژن دار به حد مطلوب میرسد.
معمولا یک هفته طول میکشد تا کلونی باکتریها ساخته بشود. این باکتریها مواد محلول در آب رو به مواد نیتروژن دار مناسب تبدیل می کنند که هم برای گیاهان خیلی مفیده و هم برای ماهی ها.
نقش اصلی این باکتری ها بالا بردن سطح اکسیژن محلول در آب و از بین بردن بعضی ویروسها و پارازیتها و کمک به کارکرد بهتر فیلترهاست. باید سرامیک ها رو در مسیر جریان آب قرار بدیم تا با اکسیژن رسانی به سرامیک ها، باکتریها رو زیاد و فعالتر کنیم و به رشدشون کمک کنیم و همچنین جریان آب باعث پراکنده شدن باکتری ها در سطح آب بشود.
تعویض سرامیک سالیانه هست و در موقع شستشو هم باید حتما با آب داخل آکواریوم اونها رو شست. استفاده از آب شیر که حاوی کلر هست باعث نابود شدن باکتریها میشه و دوباره زمان زیادی طول میکشه تا کلونی باکتریها تشکیل بشود و در این مدت شرایط نامناسب در آکواریوم میتواند حاکم باشد.
اگر از سرامیک زیادی استفاده میکنید اون ها به چند کیسه جدا تقسیم کنید تا هنگام تعویض سرامیک با مشکل مواجه نشید … چون تعویض یکجا و باهم همه سرامیک ها چرخه آکواریوم رو دچار مشکل میکنه سعی کنید در مدت بیشتری سرامیک هارو جدا گانه تعویض کنید .
به طور مثال یک کیسه سرامیک قدیمی رو خارج میکنیم و به جای اون کیسه سرامیک جدید رو قرار میدیم و ۵-۴ روز بعد به ترتیب کیسه ها یا سرامیک های بعدی رو تعویض می کنید.

بیوبال

بیوبال مکانی است برای تولید و تشکیل نوع خاصی از باکتری های مفید آکواریوم که بیوبال این مکان را در کمترین حجم ممکن فرهم میکند … بیشترین سطح در کمترین حجم
اگر سطح، زبری کافی نداشته باشد نمی توانند به آن بچسبند و به حیات خود ادامه دهند، حال با توجه به مفید بودن این باکتری ها، ما نیاز داریم که محیط مناسب برای این باکتری ها را در آکواریوم ایجاد کنیم تا از آنها بهره ببریم، هر چه میزان باکتری بیشتر باشد، آب سالم تر خواهد بود. سطوحی داخل آکواریوم نظیر شن، تزیئنات به ویژه سرامیکی و پلاستیکی و فیلترهای مکانیکی درون آب مکانهای مناسبی برای رشد این باکتری ها هستند، اما سطوح بیشتری برای این باکتری ها نیاز است، بنابر این انسان این مکان ها را به صورت مصنوعی ساخته تا به هدف خود برسد. آب در میان زائده ها و فرورفتگی های بیوبال عبور می کند و این به هم ریختگی جریان، محیط مناسبی برای باکتریهای مفید آب فراهم می آورد تا در میان این دندانه های بیوبال، زندگی و تولید مثل کنند.
بیوبال ها از جنس پلاستیک مخصوصی به نام ABS ساخته شده است. به علت شکل کروی تعداد کمتری را می شود در کنار هم قرار داد و فضای زیادی بین آنها خالی می ماند. هدف این هست که هوارسانی زیادی به باکتری ها انجام بشود و بخاطر همین بهتر است در فیلترهای سطلی و اینترنال استفاده نشود چون هم فضای محدود آنها را به سرعت پر می کند هم به آنها هوارسانی خوبی انجام نمی شود.
بیوبال سوزنی(Bio-Pin Balls) مرغوب ترین و پیشرفته ترین نوع بیوبال است.
در انواعی که دارای ابر هستند، امکان لانه گزینی باکتری های بی هوازی وجود دارد، که این باکتری ها کار مصرف نیترات و آزاد کردن گاز نیتروژن را بر عهده دارند. (همین مکانیزم در سطحی گسترده تر در دستگاه دنیتراتور استفاده می شود) البته، قدرت تبدیل نیترات آن هرگز با دستگاه دنیتراتور قابل مقایسه نیست، همینطور قیمت آن !
بیوبال ها در اندازه ها و اشکال و کیفیت های مختلفی موجود هستند که به نسبت قیمت و کارایی آن افزایش می یابد.

سابستریت

همانند مدیاهایی که در بالا معرفی شدند، سابستریت ( substrate ) هم محلی رو برای رشد باکتری های مفید آب آکواریوم فراهم می کند … این مدیا به اشتباه به ساب استارت هم معروف شده اما اگه به تلفظ واژه انگلیسی اون دقت کنید ساب استارت خونده نمیشه.
سابستریت از کوارتز حرارت یافته تشکیل شده است و دارای سطحی ناهموار برای تجمع باکتری های مفید می باشد. حدودا هر لیتر از این مدیا سطحی معادل ۴۵۰ متر مربع ایجاد می کند.
با تأثیر فوق العاده در تصفیه آب به وسیله تجزیه بیولوژیکی مواد زائد مضر مانند نیتریت برای تعویض این مدیا هم حتما باید مانند روش تعویض سایر مدیا های باکتری ساز عمل کنید.

ذغال اکتیو (ذغال فعال)

در ابتدا توضیحاتی عمومی رو راجع به ماهیت ذغال اکتیو عرض کنم که زغال اکتیو همان زغال معمولی می باشد که به وسیله نقره، اکتیو شده و این باعث می شود تا نقره، برای رسیدن به ترکیب ثابت، با خیلی مواد ترکیب شود و البته نقره خاصیت ضد عفونی کننده هم دارد.
امروزه در بسیاری ماشین های لباسشویی با تکنولوژی”Nano Silver” مواجه هستیم که از همین خاصیت ضد عفونی کنندگی نقره در آن استفاده می شود.
از طرفی هم زغال، خود به عنوان بهترین صافی در صنعت به شمار می آید و دارای خلل و خرج و روزنه های بسیار ریزی می باشد که می توانند تمام ذرات معلق میکروسکوپی آب را به دام بیندازد و آب را شفاف کند. از زغال اکتیو در ماسک های ضد شیمیایی، تصفیه آب آشامیدنی و حتی صنایع دارویی استفاده گسترده ای می شود.
البته میزان پوشاندن زغال با نقره بسته به شرایط مصرف فرق می کند.
ذغال های اکتیو به صورت ها و شکل های مختلفی تولید می گردد که در اشکالی مانند خرده سنگ، قرص و استوانه دیده شده.
ذغال های اکتیو که در فیلترهای تصفیه داخل آکواریوم استفاده می شوند دارای درصد بسیار کمی نقره می باشند و شکل آن ها به صورت استوانه های کوچک می باشد.
در بازار انواع متنوعی از این زغال ها موجود است که در کیفیت های مختلفی تولید می شود. قیمت آنها گاهی تا چندین برابر، با هم فرق می کند.
ولی توصیه ما این است که تنها تولیدات گران قیمت و غیر چینی را تهیه کنید، حتی انواع ایرانی آن هم کیفیت مناسبی دارند ولی در این یک مورد نمی شود به چین اعتماد کرد.
چون انواع نا مرغوب این زغال ها به دلیل کم یا زیاد بودن میزان Ag ،ممکن است برای آبزیان شما خطرناک باشند، علاوه بر آن به دلیل کیفیت کم، در آب خرد شده و کم کم وارد آب شما می شوند و بعد از مدتی با حجم زیادی پودر زغال در آکواریوم تان مواجه خواهید شد که جمع کردن آن بسیار مشکل است و البته ممکن است وارد بدن ماهی ها شود.
به نظر میرسد در جایگذاری ذغال در فیلتر بهتر است به این مطلب توجه داشت که باید آب ابتدا از فیلتر مکانیکی (قسمت ابر یا اسفنج …) عبور کرده و آبی که تا اندازه زیادی ذرات معلق درشتش گرفته شده به قسمت ذغال برسد.در غیر اینصورت عمر مفید ذغال به سرعت کم شده و لایه ای از رسوبات بر روی توری نگهدارنده اش یا قطعات ذغال تشکیل شده و مانع عملکرد موثرشان میشوند.بنابر این اگر از فیلتر داخلی با چند قسمت استفاده می شود. بهتر است ذغال در قسمتهای بالاتر فیلتر (که به موتور نزدیکتر است و آب مستقیما به آن وارد نمی شود) یا در قسمتهای داخلیتر آن (در بعضی فیلترها در وسط فیلتر اسفنجی محفضه هایی برای ریختن ذغال تعبیه شده ) که اسفنج آن را احاطه کرده است ریخته شود.
کاربرد سرامیک نیز شامل این نکته است و آب فیلتر شده باید از آن عبور کند در غیر این صورت سوراخهایش به سرعت توسط رسوبات آب پر شده و محلی برای جایگیری کلنیهای باکتریایی باقی نمیماند.

نکات مهم

در زمانی که دارو داخل آب آکواریوم می ریزید، باید زغال را از فیلتر خارج کنید، زیرا دارو را از آب می گیرد و اثر آن را از بین می برد.
لذا ابتدا از دارو استفاده کنید و وقتی که بیماری مورد نظر برطرف شد، یا عمل ضد عفونی تمام شد؛ می توانید با برگرداندن ذغال به فیلتر، دارو را از آب پاک کنید و آب را دوباره با ذغال فیلتر نمایید.
زمان تعویض زغال در آکوارویم معمولا ۳ یا ۴ ماه یک بار است.

زئولیت (آنزیمیت)

کلمه زئولیت مشتق از دو کلمه یونانی است که با هم به معنای سنگ جوشان می باشد و این نامگذاری به دلیل کف کردن زئولیت در اثر حرارت بوده است. زئولیت ها جامدات بلورین با منافذ ریزند، پیوند مولکولهای آب در شبکه این کانی ها ضعیف است و در اثر دما بدون آنکه ساختمان شبکه فرو ریزد، آب خود را از دست می دهند و این عمل به صورت برگشت پذیر انجام می شود.
زئولیت ها به صورت شبکه کریستالی شامل اکسیژن و آلومینیوم یا سیلیس هستند که به صورت ساختمانی سه بعدی درآمده اند.
زئولیت که با نام تجاری آنزیمیت در ایران به فروش میرسد .در حال حاضر سه نوع دامی ،طیور و آبزیان آن توسط شرکت تولیدی ارائه می شود. نوع دامی بسیار نرم آسیاب گشته و شبیه آرد است و برای مصرف در تانک ماهیان زینتی مناسب نیست.دو نوع طیور و آبزیانش در دانه بندی درشت تری آماده شده و برا ی تانک ماههیبازان مناسب است. در فروشگاههای خدمات دامپروری قابل تهیه است.
امروزه از آن در پرورش ماهیان گرمابی بطور عمده ای استفاده می شود.در ماهیان زینتی آب شیرین نیز میتوان از آن برای حذف آمونیاک آب استفاده کرد.
پس وظیفه ی زئولیت جذب آمونیاک آب است.آمونیاک ماده ی دفعی ماهیان آکواریومی است و برای آنها سمی میباشد.

احیاء و بازگردانی

برای بازیابی و احیاء فعالیت زئولیت میتوان آنرا در محلول یک درصد کلرید سدیم(نمک معمولی) فرو ببرید.
البته خشک کردن آن را نیز پیشنهاد میدهند که به اثر بخشی روش اول نیست.
اگر چه از زئولیت میتوان برای خنثی کردن میزان بالای آمونیاک در آکواریوم آب شیرین استفاده کرد ولی باید به این نکته توجه داشت که زئولیت نمیتواند نیتریت را از آب جدا کند .اگر در سیستمهایی که جدیدا راه اندازی شده اند و سیکل ازت در آنها شکل نگرفته است، آب مرتبا عوض نشود؛ شاهد مسومیت با نیتریت خواهیم بود (تنبلی ماهیان و بی حالی و بی اشتهایی و نهایتا مرگ) .هر چند که مقدار آمونیاک جزئی باشد.
در آکواریوم آب شور باید به این نکته توجه داشت که زئولیت نمیتواند آمونیاک را از آب جدا کند.
هر ۲-۴ ماه بسته به حجم آکواریوم و مقدار زئولیت و تعداد ماهی های باید زئولیت جایگزین شود.
توصیه نمیشه اونو شارژ کنید و یا حداقل مقداری رو با زئولیت جدید جایگزین کنید و مابقی رو شارژ کنید.
زئولیت قیمت کمتری نسبت با سایر مدیاهای معرفی شده داره. البته این قیمت به مرغوبیت اون نیز مربوط میشه. ولی اگه میخواید نتیجه ی بهتری بگیرید از زئولیت هایی با برند معتبر استفاده کنید.
تاثیر زئولیت بر گیاهان آکواریومی مشخص نیست ؛ در بعضی منابع افراد معتقد هستند که استفاده از زئولیت در تانک های گیاهی مفید است و در منابعی نیز افرادی مخالف استفاده از زئولیت در تانک گیاهی هستند و اون رو مضرر میدونند.

نکته

بعضی از افراد و اساتید برا این عقیده هستند که استفاده از زئولیت نه تنها مفید نیست بلکه مضرراتی هم دارد.
و استفاده از آن فقط در مواردی توصیه می شود … دلیل آن چیست؟
همان طور که در توضیحات مدیا های بالا عرض کردم، مدیاهایی مانند سرامیک، سیپورکس و … محل تشکیل کلنی های باکتری های ازت خوار هستند یعنی به طور ساده غذای این باکتری ها آمونیاک و دیگر مواد نیتروژن دار است. حال وقتی ما غذای این باکتری هارو که آمونیاک باشه جذب کنیم. تعداد اونا به شدت کم میشه. وچون زئولیت، نیتریت رو جذب نمیکنه، پس مقدار نیتریت افزایش پیدا کرده و باعث مسمومیت میشه.
به شخصه فقط به این قسمت از این نکته معتقدم که : زئولیت باید در مواردی که واقعا لازمه استفاده بشه. و استفاده بیمورد اون ممکنه مضر باشه
یعنی وقتی بعد تست آمونیاک متوجه زیاد بودن مقدار آمونیاک شدید میتونید از زئولیت استفاده کنید. و در غیر این صورت ضرورتی در استفاده وجود نداره .

استفاده بهینه

زئولیت های اشباع شده ی آکواریوم رو که قصد تعویض اونها رو دور نریزید!
شما میتونید از این زئولیت اشباع شده به عنوانی کود برای گیاهان گلدانی یا حتی باغچه استفاده کنید.
فقط در استفاده از آن زیاده روی نکنید. زیرا به دلیل قوی بودن، به اصطلاع ریشه گیاه رو میسوزونه و به اون آسیب میزنه.

رزین

معرفی و عملکرد

۱- رزین ها که شبیه تخم حشرات هست ماده ای است که سختی آب رو پایین آورده و اب رو اسیدی می کنه، برای ماهیان آنجل و دیسکس و اسکار و سایر آبزیانی که به آب نرم احتیاج دارند مفیده و در افزایش طول عمرشون نیز موثر هست.
۲- رزین جامد وزرد رنگ می باشند معمولا از رزین کاتدی استفاده می شود. رزین‌های موازنه کننده یون، ذرات جامدی هستند که می‌توانند یونهای نامطلوب محلول در آب را با همان مقدار اکی والان از یون مطلوب با بار الکتریکی مشابه جایگزین کنند، رزین‌های تعویض یونی شامل بار مثبت کاتیونی و بار منفی آنیونی می‌باشد ،به طور کلی رزین‌های نوع قوی در یک محدوده وسیع PH و رزین‌های نوع ضعیف در یک محدوده کوچک از PH مناسب هستند.
رزین در سختیگیرها به این صورت است که رزین با یون Ca از ملکول CaCO3 که اصلی ترین عامل سختی است، و نوعی گچ محسوب می شود، یون Na به اشتراک می گزارد و NaCO3 ته نشین می شود و سختی آب از بین می رود.

احیاء و بازگردانی

رزین به مرور خاصیت خود را از دست می دهد و برای احیا کردن آن، در آب نمک معمولی در دمای بالا آن را حمام می دهند و این بار رزین با NaCl یون به اشتراک گذاشته و احیا می شود.

توضیحاتی در مورد سختی آب

میزان غلظت کلسیم و منیزیم محلول در اب را درجه سختی اب میگویند که این عناصر به صورت نمکهای منیزیم و کلسیم در اب دیده می شوند و بطور کلی می توان گفت که درجه سختی یا سنگینی اب نسبت به میزان اهک سنجیده می شود.
چندین معیار برای اندازه گیری سختی وجود دارد که عبارت است از:

dGH = سختی آلمانی
dEH = معیار سختی انگلیسی
dFH = معیار سختی فرانسوی
PPM = معیار سختی آمریکایی

عمدتا میزان سنجش سختی با معیار های آلمانی و آمریکایی محاسبه می شود اما برای تبدیل این معیار میتوانید از فرمول زیر استفاده کنید :

۱dGH = ۱/۲۵ dEH = ۱/۷۹ dFH = ۱۷/۹ PPM

تقسیم بندی زیر از لحاظ درجه سختی می باشد:

خیلی سبک = ۰-۳ در جه سختی آلمانی
سبک = ۳-۶
نیمه سنگین = ۶-۱۲
سنگین = ۱۲-۱۸
خیلی سنگین = ۱۸-۲۵
خیلی سنگین = > 25

نکته

تمام ماهی ها به آب سبک نیاز ندارند و بعضی آنها مانند بسیاری از سیچلاید های آفریقایی نیازمند آب سنگین هستند. به این دلیل نباید از رزین به صورت دائمی استفاده کرد.
و در صورت بالا بودن بیش از حد سختی میتوانید به صورت موقتی و تا متعادل شدن مقدار آن استفاده کنید.

منبع: انلی پت