دنیای اطلاعات: شکرتیغال با نام علمی Echinops؛ سرده‌ای از گیاهان چندساله‌است. نام‌های دیگر آن در قدیم شکرتیار، خارشکر و تیغ قندک بوده‌است. شکرتیغال که براحتی در آب حل میشود دارای ۲۳ درصد قند ترهالوز، طعمی شیرین و لعاب‌دار است و به عنوان لینت‌بخش و برطرف‌کننده سرفه و نیز پایین آورنده تب مصرف میشود.
اگر پس از این که خار شکر گل داد و رنگین شد گل های ان را چیده و خشک کنند گل خشک وخوبی بدست می اید. این گیاهان را در بهار یا پاییز، ترجیحا در نور و خاک خوب با زهشکی کامل می کارند یه طور متوسط انها را ابیاری باید کرد و کپه ها را حدودا هر چهار سال یک بار تقسیم بوته می نمایند.
گیاهان این سرده را خارشکرها و قندرونک‌ها هم نامیده‌اند.
این سرده در ایران ۵۴ گونه گیاه علفی چندساله خاردار دارد که معمولا انحصاری ایران‌اند.
شکرتیغال گیاهی است خاردار بشکل خارخسک که گل‌هایش به‌شکل گلوله‌ای خاردار و آبی‌رنگ در انتهای ساقه قرار دارند. این گیاه در سراسر بر قدیم می‌روید. بر روی برگ‌ها و ساقه‌ی این گیاه حشره‌ای از راسته‌ی قاب‌بالان بنام خزوکک برای نگهداری تخم‌ها و نوزاد خود پیله‌ای می‌تند به اندازه یک فندق که سفیدرنگ است. نوزاد پس از آن‌که به حشره بالغ بدل شد پیله را سوراخ می‌کند و از آن خارج میشود. جنس پیله‌ی این حشره که از ترشحات گیاه شکرتیغال ساخته شده ترکیبی از مواد سلولزی و نشاسته و مواد ازته و به‌مقدار زیاد (در حدود ۲۵ درصد) قند مخصوصی بنام ترهالوز است. در پزشکی قدیم از این پیله که بنام شکرتیغال یا گل تیغال می‌نامند بعنوان ملین و متعادل کننده‌ی دستگاه گوارش استفاده می‌کردند. در بازار منظور از شکرتیغال همین گل تیغال پیله‌ی خزوکک است و خود گیاه را به نام تیغال می‌نامند.
مشخصات
شکر تیغال را عرب‌ها «شوک الجمل» می‌خوانند. نام محلی آن «شکرکه» و در زبان کردی «رته شی» است. البته با نام‌های تران، شکر تیار، خار شکر، تیغ فندک و… نیز خوانده میشود. شکر تیغال ماده‌ای به شکل گلوله‌ای تاول‌دار، سفید مایل به زرد و کمی شیرین است که در اثر زندگی حشره‌ای به نام “Larinus Maculat” روی برگ و شاخه‌های گیاهی تیغی به نام خارشکر، گل تیغال یا خوزوکک (که هر سه نام یک گیاه است) به دست می‌آید. پس از اینکه حشره برگ و شاخه را نیش می‌زند، پیله و لار و خود را روی آن می‌گذارد و بعد از طی مراحل رشد، لار و داخل پیله به شکل حشره درآمده، پیله را سوراخ می‌کند و از آن خارج میشود. پیله‌ی به جا مانده را «شکر تیغال» می‌نامند.
شکر تیغال چیست؟
ماده‌ای شیرین است که در ایران شکرتیغال و در کتب طب سنتی نیز شکرتیغال ذکرمی‌شود. این ماده در اثر نیش حشره‌ای به برگ وشاخه‌های گیاهی تولید میشود. به این ترتیب که پس از اینکه حشره برگ و شاخه‌ها را نیش می‌زند، پیله خود را نیز روی آن تشکیل می‌دهد و پس از رشد لارو در داخل پیله، طی دوره زندگی به صورت حشره درآمده پیله را سوراخ کرده از آن خارج میشود؛ پیله باقیمانده را شکرتیغال می‌نامند. گیاهی که میزبان این حشره است، به فارسی خارشکر می‌نامند که نوعی از آن پرورشی است و گل‌های آبی کروی زیبایی دارد و در باغ‌ها کاشته میشود. خارشکرها به طور کلی گیاهان خارداری هستند که گل‌های آنها به طور تجمع به شکل گلوله کروی شکل در انتهای ساقه دیده میشود.
ترکیبات
این گیاه حاوی سلولز، نشاسته و قندی به نام «ترهالوز» است و در آن یک ماده‌ی ضد حساسیت وجود دارد که برای درمان مبتلایان به تنگی نفس مفید است. شکر تیغال در طب سنتی به عنوان طعم دهنده کاربرد داشته و در کتاب‌های قدیمی طب سنتی از آن به عنوان ملین و متعادل کننده‌ی دستگاه گوارش نام برده‌اند.
تازه‌ی آن شیرین، اما اگر کهنه و قدیمی باشد از شیرینی آن کم شده و بیشتر طعم نشاسته‌ای به خود می‌گیرد. البته لازم به ذکر است اغلب شکر تیغال‌ها حاوی حشره نیستند ولی از دیدن حشره در داخل آن نباید تعجب کرد!
محل رویش
گیاهان مولد شیرابه‌های قندی (مان) شکرتیغال در اغلب استان‌های ایران به ویژه یزد (مهریز) خراسان، فارس(جهرم)، اصفهان، کرمان، کرمانشاه، همدان، لرستان، شاهرود مازندران و تهران و زنجان در بلندای ۱۸۰۰ متری از سطح دریا رویش و پراکندگی داشته و جمع‌آوری محصول نیز کم و بیش در این مناطق صورت می‌گیرد. در بسیاری از مناطق ایران به رغم وجود و وفور گیاه شکرتیغال آثاری از فعالیت و وجود حشره مشاهده نمی‌شود.
روش مصرف
– مقدار مصرف آن تا ۲۰ گرم است که می‌توانید دو تا چهار عدد آن را داخل آب جوش ریخته تا حل شود.
– این دارو برای تارهای صوتی مفید است و در رفع خش صدا موثر است. توصیه میشود مقداری از آن را در نصف لیوان آب جوش بریزید یک قاشق غذا خوری عسل به آن اضافه کنید و به مدت ۲۰ دقیقه منتظر بمانید بعد آن را در فواصل زمانی مختلف جرعه جرعه میل کنید.
– ترکیب شکر تیغال، شکر و ترنجبین می‌تواند التهابات گرفتگی صدای کودکانی که زیادی گریه می‌کنند را بهبود بخشد.
– اگر ۱۰ تا ۲۰ گرم از شکر تیغال تمیز، کوبیده و خرد شود، داروی خوبی برای مشکلات دستگاه تنفس است. سرفه‌های شدید را تسکین داده، ملین سینه است و خشونت سینه را رفع می‌کند.
– برای کنترل و بهبود سرفه‌های شدید که از شکایات شایع فصل سرد سال است چه باید کرد؟ در خانم‌های باردار که این سرفه‌ها می‌تواند خطرساز بوده و نمی‌توانند هر دارویی را مصرف کنند در طب ایرانی چه توصیه میشود؟
ابتدا مقداری شکر تیغال را تهیه نموده و پس از خارج کردن پروانه داخل آن، شکر تیغال را بکوبید و مقدار یک قاشق مربا خوری از شکر تیغال را به همراه یک قاشق غذاخوری بارهنگ آرام آرام در شعله ملایم همراه با ۲ لیوان آب بجوشانید. جوشاندن را تا زمانی که مقدار آب به یک لیوان تقلیل یافت و جوشانده اصطلاحا لعاب انداخت ادامه دهید. سپس جوشانده را با کمی عسل کوهستان شیرین نموده و تمام آن مصرف نمایید. این کار را تا سه روز ادامه دهید.
طرز تهیه دم‌نوش ضد گلو درد
برای تهیه این جوشانده لازم است ۱۰ گرم از گل بنفشه و شکرتیغال را در ۲ لیوان آب ریخته و روی حرارت ملایم بجوشانید تا یک لیوان آن باقی بماند.
دم‌نوش باقیمانده را صاف کرده و شب پیش از خواب میل کنید اما در افرادی که خارش گلوی‌شان خیلی زیاد است و باعث میشود تا از برنامه‌های روزانه خود باز بمانند توصیه شده تا علاوه بر شب، صبح بعد از بیدارشدن از خواب یک لیوان دیگر از این دم‌نوش گیاهی نوشیده شود.
طبیعت
شکر تیغال طبیعت سرد و نیمه مرطوب دارد و مصلح آن، شکر و ترنجبین است.
خواص
این ماده از زمان ابوعلی سینا شناخته شده بود و برای سرفه و دستگاه تنفسی به عنوان دارویی خیلی نافع تجویز می‌شده است. ملین سینه و خشونت سینه را رفع می‌کند، سوزش مری را تسکین می‌دهد و برای سرفه و صاف کردن صدا و رفع خشکی گلو و معده نافع است. اسراف در خوردن آن به هم خوردگی حال و آشفتگی ایجاد می‌کند، از این نظر باید با شکر و ترنجبین خورده شود. دکتر شلیمر در یادداشت‌هایش می‌نویسد با اینکه شکرتیغال شیرینی ندارد و طعمی نشاسته‌ای دارد، یکی از موثرترین داروهای سینه است، به ویژه برای تسکین سرفه‌های شدید و سرکش که ناشی از تحریک برونش‌ها باشد، آرامش بخش است. پس در یک نگاه کلی می‌توان خواص شکرتیغال را اینگونه تعریف کرد. خلط‌آور، برطرف‌کننده سوزش مری، ملین، ضد سرفه‌های شدید و سرکش ناشی از تحریک برونش‌ها، صاف‌کننده صدا و برای خشکی گلو نیز مفید است.
گیاه شکر تیغال طبیعت سرد و نیمه مرطوبی دارد. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گیاه به شرح زیر است:
– گیاه شکر تیغال سرشار از مواد آنتی‌اکسیدان است و به عنوان یک ماده ضد سرطان طبیعی شناخته میشود.
– استفاده از شکر تیغال برای سلامت دستگاه گوارش مفید است، خاصیت ملین دارد و به درمان یبوست کمک می‌کند.
– شکر تیغال به دلیل خاصیت خلط‌آوری برای درمان سرفه، سیاه سرفه و سرماخوردگی مفید است. شکر تیغال شدت اخلاط و سوزش مری را تسکین می‌دهد.
– تحقیقات نشان داده است، استفاده از عصاره گیاه شکر تیغال از طریق حداقل یک یا چند مکانیسم می‌تواند ترشح اسید معده را منظم و نیز خاصیت ضد زخم داشته باشد و استفاده از آن برای درمان زخم معده مفید است.
– گیاه شکر تیغال اثر مثبتی بر تقویت حافظه و قدرت یادگیری دارد و برای رفع افسردگی مفید است.
– در طب سنتی از ترکیب گیاه شکر تیغال با ژلاتین در آب جوش، برای درمان سرفه‌ای که بر اثر غلبه خون و صفرا است، استفاده میشود. این ترکیب، خشونت شش‌ها را برطرف کرده و صدا را باز می‌کند.
– ترکیب شکر تیغال، شکر و ترنجبین می‌تواند التهابات گرفتگی صدای کودکانی را که زیاد گریه می‌کنند، بهبود بخشد. همچنین مصرف این گیاه برای تقویت صدا و حنجره بسیار مفید است و استفاده از آن، برای رفع خشکی و سوزش گلو موثر است.
– از دیگر خواص گیاه شکر تیغال، کمک به تقویت عضلات است و مصرف آن، انعطاف پذیری ستون مهره‌‌ها را افزایش می‌دهد.
– در طب سنتی از خواص شکر تیغال، برای درمان فشار خون بالا، تصلب شرایین و سکته قلبی استفاده میشود. این گیاه همچنین برای پایین آوردن تب و درمان تکرر ادرار مفید است.
مضرات شکر تیغال
– استفاده از شکر تیغال برای بیماران مبتلا به فشار خون و افرادی که از قرص‌های تنظیم فشار استفاده می‌کنند، بایستی با احتیاط همراه باشد.
– زیاده‌روی در مصرف این گیاه باعث ایجاد حالت تهوع میشود. میزان مجاز مصرف این گیاه طبق منابع، ۱۸ گرم است.
– توجه داشته باشید، اگر پیله شکر تیغال را تهیه کردید، حتما آن را بشکنید و حشره سیاه رنگ درون آن را جدا کرده و سپس استفاده کنید.
منابع
– کتاب پرورش ،نگهداری و تکثیر گیاهان فضای ازاد – دکتر محمد صانعی شریعت پناهی – دکتر بهزاد بابازاده درجزی
– دانشنامه آزاد
– دکتر روازاده
– لغت‌نامه دهخدا
سلام سال نو مبارک سپاس از مطالبتون سلامت و شاد و موفق باشید ،تشکر